Τα εκπαιδεύουμε ή τα ...παιδεύουμε;

Δύο πρόσφατα περιστατικά από τη σχολική τάξη με έβαλαν πάλι σε σκέψεις…

1ο: Δευτέρα, 7^η ώρα, στη Γ’ λυκείου, προσπαθώντας να διδάξω Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ένιωθα ότι μιλούσα στον… τοίχο. 

Τα παιδιά, σε κατάσταση ραθυμίας και απροθυμίας, είχαν μια προφανή άρνηση να παρακολουθήσουν και να συνεργαστούν, παρά τις φιλότιμες προσπάθειές μου... 

«Αμάν βρε παιδιά», ξέσπασα ενοχλημένη, «τόσο βαρύ είναι πια το μάθημα;»

Η ομόφωνη απάντηση ήταν ότι ΝΑΙ, η μάθηση, όπως γίνεται στο σχολείο και το φροντιστήριο, τους φαίνεται βαρύς εξαναγκασμός και νιώθουν την κούραση να τα κατακλύζει… Δεν βλέπουν την ώρα να ξεκινήσουν οι διακοπές για να κοιμηθούν και να ξεκουραστούν…

2ο: Μια μαθήτρια της Β’ Λυκείου έλεγε απέξω (όχι όμως κι ανακατωτά...) ένα κεφάλαιο από την Ιστορία Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ’ Λυκείου (στα φροντιστήρια έχουν ήδη ξεκινήσει την ύλη των Πανελλαδικών...) σε μια συμμαθήτριά της, που κρατούσε το βιβλίο. Κατάλαβα ότι το παιδί επαναλάμβανε μηχανικά τις λέξεις που είχε αποστηθίσει και για τις οποίες είχε λιγοστή ή καθόλου κατανόηση, πόσο μάλλον για όλο το κεφάλαιο… Και ήταν επίσης προφανές ότι δεν είχε κανένα ενδιαφέρον γι’ αυτά που «μάθαινε», απλώς έπρεπε να το κάνει… 

Την πλησίασα και τη ρώτησα μια δυο λέξεις από το κείμενο που προσπαθούσε να απομνημονεύσει, και δεν είχε την παραμικρή ιδέα για το τι σήμαιναν! Όταν της εξήγησα, το μουτράκι της έλαμψε, και φώτισε όλη η παράγραφος που διάβαζε! 
Στη συνέχεια, χείμαρρος ακολούθησαν οι ερωτήσεις της και για άλλες λέξεις που είχε συναντήσει αλλά δεν γνώριζε τη σημασία τους…

Αυτή δυστυχώς δεν είναι μία μεμονωμένη περίπτωση που έτυχε να παρατηρήσω, είναι ο κανόνας... 

Το έχω ξαναπεί: οι περισσότεροι μαθητές πλέον -κι αυτό είναι πολύ λυπηρό- μελετούν μόνο και μόνο γιατί «πρέπει», και για να περάσουν στις εξετάσεις. Σπανίζει η πραγματική θέληση και πρόθεση του παιδιού για μάθηση, για γνώση…

Ωστόσο, η πρώτη πορτούλα που πρέπει να ανοίξει προκειμένου να ξεκινήσει η μελέτη, είναι η πρόθεση και η προθυμία για γνώση. Αν αυτή παραμείνει κλειστή, τότε μπορεί  να υπεισέλθει κανείς σε πράγματα όπως ένα σύστημα εκπαίδευσης βασισμένο σε πλήρη, λέξη προς λέξη απομνημόνευση, που δεν θα έχει σαν τελικό αποτέλεσμα το κέρδος οποιασδήποτε γνώσης. 

Αυτό είναι το παρόν εκπαιδευτικό μας σύστημα…

Η εκπαίδευση, όπως εφαρμόζεται σήμερα, είναι μια πολύπλοκη εξεταστική και διορθωτική τεχνολογία. Δεν είναι πραγματική εκπαίδευση. 
Είναι μια προσπάθεια να μεταδώσεις μια πληροφορία από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β ή από τη διάνοια Α' στη διάνοια Β'. Και στη συνέχεια, να εξετάσεις τον Β' με ποικίλους τρόπους, αν αποτύπωσε αυτό που του επιβλήθηκε να «μάθει». (Και αν δεν περάσει το συγκεκριμένο είδος εξετάσεων θεωρείται αποτυχημένος...)

Μ’ άλλα λόγια, το εκπαιδευτικό σύστημα έχει δομηθεί με βάση το γεγονός ότι η εκπαίδευση καθεαυτή έχει ήδη αποτύχει.

Κάθεται κάποιος επί χρόνια στα θρανία...   

Αναλογιστείτε την πίεση και τον εξαναγκασμό που πρέπει να υποστεί ένας μαθητής. Τρομερή πίεση, τρομερή πειθαρχία, βαριά κι ασήκωτη! Για ποιο λόγο; Για να τον κάνουμε να συνεχίσει την εκπαίδευση και να μελετήσει τα μαθήματά του για τις εξετάσεις. 

(Δεν ξέρω, νομίζω πως δεν θα είχαμε κανένα πρόβλημα να κάνουμε κάποιον να μελετήσει κάτι για το οποίο ενδιαφερόταν…)

Αν υπάρχει τόσος εξαναγκασμός για να κάνει τους μαθητές να μάθουν, καταλήγουμε να έχουμε ένα είδος διορθωτικής τεχνολογίας -που μπαίνει με τόση δύναμη στον χώρο μόνο και μόνο γιατί οι μαθητές δεν κατάλαβαν τίποτε από την αρχή. 

Πόσος εξαναγκασμός νομίζετε ότι θα χρειαζόταν για να κάνετε έναν μαθητή να μάθει τι είναι το Β τη στιγμή που του έχει διαφύγει το Α; Ας υποθέσουμε ότι αυτό θα γινόταν σε άλλες 10, 100, 500, 1000 περιπτώσεις και κείμενα στη σχολική ζωή κάποιου. Τι αποτέλεσμα νομίζετε ότι θα είχαμε;

Θα έλεγα πως θα είχαμε μια επαρκή εξήγηση για το γεγονός ότι ένας μαθητής της Γ' Λυκείου κάνει τις ίδιες ασκήσεις στη γλώσσα με έναν μαθητή της Δ' Δημοτικού (πρόκειται για διαπιστωμένο γεγονός...), ή για το ότι πολλοί μαθητές χάνουν τη ζωντάνια και το ενδιαφέρον τους καθώς προχωράνε από τάξη σε τάξη, κοκ...

Σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη, ήταν αναγκαίο να χρησιμοποιηθεί εξαναγκασμός γιατί ποτέ κανένας δεν θα είχε μάθει τίποτα, τα παιδιά δεν θα είχαν μορφωθεί, κι αυτό είναι ίσως καλύτερο από το τίποτα… ίσως… 
(Προσωπικά δεν το πιστεύω, αλλά μπορεί κάποιος να βγάλει αυτό το συμπέρασμα...)

Κι αν κάθε φορά που κάποιος μαθητής τα έβρισκε σκούρα στην πορεία κι εμείς απλώς συνεχίζαμε να τον πιέζουμε, πού λέτε ότι θα κατέληγε; Ε, μάλλον, θα βρισκόταν σε πολύ περίεργη κατάσταση…Δεν θα είχε ιδέα τι έκανε. Θα είχε απομακρυνθεί τόσο πολύ από το θέμα, και θα το μεταχειριζόταν σαν κάτι τελείως διαφορετικό απ’ αυτό που είναι πραγματικά. Κι αυτό θα οδηγούσε σε απουσία εφαρμογής. 

Κι επειδή πιέζεται, ο μαθητής τώρα πρέπει να βρει άλλον τρόπο. Πρέπει να βγάλει όλον αυτό τον εξαναγκασμό από τη ζωή του. Οπότε, δεν προσπαθεί να τα κατανοήσει όλα αυτά, αλλά τα μεταφέρει κάπου αλλού, τα συνθλίβει και τα καταπιέζει, και λέει: Ε, λοιπόν, να πάνε στον διάολο κι αυτά! 

Δεν είναι ότι αυτά τα δεδομένα είναι άχρηστα...

Η εκπαίδευση, κατά κάποιον τρόπο, συνδέεται με την επιβίωση, αλλά την έχουν καταλάβει λάθος και την έχουν πάρει στραβά.
Όλα αυτά τα παιδιά καταλήγουν σε μια τεράστια περιοχή, αυτή της δυσανασχέτησης και της ημιμάθειας ή της αμάθειας…(Και βέβαια, από τη στιγμή που εφαρμόζουμε κάτι τέτοιο στην εκπαίδευση και το θεωρούμε ως την «κανονική», αποδεκτή διαδικασία, θα ξεμείνουμε γρήγορα από πραγματικά μορφωμένους ανθρώπους…)

Ας αναλογιστούμε απλά το εξής: όταν το «Τι θα γίνεις εσύ;» είναι η ερώτηση που αιωρείται καυτή στον αέρα,  ή δηλώσεις του τύπου «Δεν θα πετύχεις ποτέ στη ζωή σου», είναι στην ημερησία διάταξη, πώς φαντάζεστε ότι νιώθουν τα παιδιά;
Πώς θα νιώθαμε εμείς στη θέση τους; 
Ποιος είναι ο λόγος να χρησιμοποιούμε τόση πίεση; 

Επειδή δεν ξέρουμε πώς να διδάξουμε το παιδί να μελετά σωστά και να αγαπά τη μελέτη γιατί ξέρει το πώς και το γιατί...

Υπάρχει λοιπόν, αυτή η τεράστια κοινωνική πίεση. Από την άλλη, υπάρχει μια δήθεν τεχνολογία αντί κάποιας πραγματικής. Πώς μπορεί να αλλάξει αυτό; 

                                                Η συνέχεια μετά τις διακοπές... 
(Εν τω μεταξύ, ας αφήσουμε τα παιδιά μας να ξεκουραστούν και να ζήσουν λίγο σαν παιδιά...)