Πώς θα βγούμε από την «κοιλάδα του θανάτου» της εκπαίδευσης… (μέρος β’)

«Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από το να αισθάνεται κανείς δημιουργός. Ο θρίαμβος της ζωής εκφράζεται με τη δημιουργία». Τάδε έφη ο  Γάλλος φιλόσοφος Henri Bergson (Νόμπελ 1927).

Αυτή είναι και η τρίτη -κατά τον Robinson- βασική αρχή που κάνει την ανθρώπινη  ζωή να  ακμάζει … (Οι άλλες δύο, υπενθυμίζω, είναι οι εξής:  α) Τα ανθρώπινα όντα είναι διαφορετικά και ποικιλόμορφα από τη φύση τους. β) Η περιέργεια -η έντονη επιθυμία κάποιου να μάθει τι είναι, πώς λειτουργεί, ή πώς εξελίσσεται κάτι, σύμφωνα με τον λεξιλογικό ορισμό).

Η ανθρώπινη ζωή λοιπόν, όπως λέει στην ομιλία του ο Robinson, είναι εγγενώς δημιουργική. Δημιουργούμε τις ζωές μας, και μπορούμε να τις αναδημιουργήσουμε καθώς τις εξετάζουμε.

[…]Η δημιουργικότητα είναι το κοινό νόμισμα της ανθρωπότητας. Είναι η αιτία που ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι τόσο ενδιαφέρων, ποικίλος και δυναμικός. Όλοι δημιουργούμε τις ζωές μας, μέσα από μια αέναη διαδικασία όπου σκεπτόμαστε εναλλακτικές λύσεις και δυνατότητες, κι ένας από τους ρόλους της εκπαίδευσης είναι να αφυπνίζει και ν' αναπτύσσει  τις δυνάμεις της δημιουργικότητας.

Αντ' αυτού, αυτό που έχουμε, τονίζει, είναι μια κουλτούρα τυποποίησης. Δεν υπάρχει όμως πραγματικά κανένας λόγος να είναι έτσι τα πράγματα...

Και παραθέτει ως παράδειγμα τη Φινλανδία (χώρα που διαθέτει ένα εκπαιδευτικό σύστημα υψηλών επιδόσεων) όπου υπάρχει μια πολύ ευρεία προσέγγιση της εκπαίδευσης -η οποία περιλαμβάνει (εκτός από την ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες) και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, φυσική αγωγή και τέχνες. Επιπλέον, δεν υπάρχουν τυποποιημένα τεστ στη Φινλανδία.

Η βασική όμως επιτυχημένη ενέργεια που κάνουν όλα τα συστήματα υψηλών επιδόσεων στον κόσμο, λέει ο Robinson,  (και η οποία δεν είναι εμφανής δυστυχώς, στο δικό μας) είναι αυτή: Εξατομικεύουν τη διδασκαλία και τη μάθηση. Αναγνωρίζουν πως οι μαθητές είναι που μαθαίνουν και το σύστημα πρέπει να τους εξάψει την περιέργεια, την ατομικότητα και τη δημιουργικότητα. Έτσι τους κάνεις να μάθουν.

Το δεύτερο πράγμα που κάνουν είναι ότι αποδίδουν πολύ υψηλή θέση στο επάγγελμα του δασκάλου. Αναγνωρίζουν πως δεν μπορείς να βελτιώσεις την εκπαίδευση αν δεν επιλέξεις αξιόλογους ανθρώπους να διδάξουν κι αν δεν τους παρέχεις συνεχή υποστήριξη και επαγγελματική εξέλιξη. Η επένδυση σε αυτό δεν είναι κόστος. Είναι μια επένδυση και κάθε χώρα που επιτυγχάνει το ξέρει. (!)

Και το τρίτο είναι πως μεταβιβάζουν την ευθύνη στο επίπεδο του σχολείου, για να γίνει η δουλειά. Η εκπαίδευση δεν λαμβάνει χώρα στις αίθουσες των επιτροπών των νομοθετικών κτιρίων, αλλά στις σχολικές αίθουσες και τα σχολεία, και οι άνθρωποι που την πραγματοποιούν είναι οι δάσκαλοι και οι μαθητές. Κι αν αφαιρέσεις την κρίση τους, παύει να λειτουργεί. (Πρέπει λοιπόν να την επιστρέψουμε στους ανθρώπους…)

Πολλές φορές παρατηρούμε ότι υπάρχουν εξαιρετικά μυαλά που επιτελούν σημαντικό έργο στη χώρα. Αυτό όμως φαίνεται να συμβαίνει παρά την κυρίαρχη κουλτούρα της εκπαίδευσης, και όχι εξαιτίας της. Είναι σαν να πλέουν οι άνθρωποι συνεχώς ενάντια στον άνεμο…

Ο λόγος, κατά τον  Robinson, είναι ο ακόλουθος: Πολλές από τις τρέχουσες πολιτικές βασίζονται σε μηχανιστικές αντιλήψεις της εκπαίδευσης.

Το ζήτημα όμως είναι ότι η εκπαίδευση δεν είναι ένα μηχανικό σύστημα. Είναι ένα ανθρώπινο σύστημα. Αφορά ανθρώπους που είτε θέλουν, είτε δεν θέλουν να μάθουν. Και κάθε μαθητής που δεν τα πάει καλά ή που εγκαταλείπει το σχολείο έχει κάποιο λόγο που το κάνει… Ίσως να το βρίσκει βαρετό ή άσχετο. Ίσως βρίσκει πως έρχεται σε αντίθεση με τη ζωή που βιώνει έξω απ' το σχολείο.

Θα πρέπει λοιπόν να ενστερνιστούμε μια διαφορετική θέση. Πρέπει ν' αναγνωρίσουμε πως πρόκειται για ένα ανθρώπινο σύστημα, και πως υπάρχουν συνθήκες υπό τις οποίες οι άνθρωποι προκόβουν και συνθήκες κάτω από τις οποίες αποτυγχάνουν. Και πως η εκπαιδευτική καλλιέργεια μάς είναι απολύτως απαραίτητη.

Η κοιλάδα του Θανάτου δεν είναι νεκρή, λέει ο ομιλητής, είναι κοιμισμένη… Ακριβώς κάτω από την επιφάνεια, υπάρχουν σπόροι δυνατοτήτων που περιμένουν τις σωστές συνθήκες για ν' αναπτυχθούν, και, όπως συμβαίνει με όλα τα οργανικά συστήματα, αν οι συνθήκες είναι σωστές, η ζωή είναι αναπόφευκτη. Αυτό το βλέπουμε να συμβαίνει όλη την ώρα. Παίρνεις μια περιοχή, ένα σχολείο, μια περιφέρεια, αλλάζεις τις συνθήκες, δίνεις στους ανθρώπους μια διαφορετική αίσθηση των δυνατοτήτων τους, ένα διαφορετικό σύνολο προσδοκιών, ένα ευρύτερο φάσμα ευκαιριών, τιμάς και σέβεσαι τις σχέσεις μεταξύ των διδασκόντων και των διδασκομένων, δίνεις στους ανθρώπους την ευκαιρία να είναι δημιουργικοί και να καινοτομήσουν σ' αυτό που κάνουν, και τα σχολεία που ήταν κάποτε στερημένα, ανθίζουν.

[…] Οι μεγάλοι ηγέτες το γνωρίζουν αυτό.  Ο πραγματικός ρόλος της ηγεσίας στην εκπαίδευση δεν είναι και δεν θα έπρεπε να είναι διοικητικός και ελεγκτικός. Ο πραγματικός ρόλος της ηγεσίας είναι η δημιουργία ενός κλίματος δυνατοτήτων. Αν γίνει αυτό, οι άνθρωποι θα ανταποκριθούν στην πρόκληση και θα επιτύχουν πράγματα που δεν περιμέναμε. […]

Και τελειώνει με τη θαυμάσια ρήση του Βενιαμίν Φραγκλίνου: "Υπάρχουν τριών ειδών άνθρωποι στον κόσμο: Αυτοί που είναι αμετακίνητοι, άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν, δε θέλουν να καταλάβουν, και δεν πρόκειται να κάνουν τίποτε γι’ αυτό. Υπάρχουν αυτοί που είναι ευμετάβλητοι, που βλέπουν την ανάγκη γι' αλλαγή και είναι προετοιμασμένοι να την αφουγκραστούν. Και είναι κι εκείνοι που κινούνται, αυτοί που κάνουν τα πράγματα να συμβούν". Αν ενθαρρύνουμε περισσότερους ανθρώπους, αυτό θα γίνει ένα κίνημα. Κι αν το κίνημα είναι αρκετά ισχυρό, αυτό, με την καλύτερη δυνατή έννοια της λέξης, θα είναι μια επανάσταση. Κι αυτό είναι που χρειαζόμαστε». (!!!)

«Το κόλπο για να ξεκινήσεις είναι να σταματήσεις να μιλάς και να αρχίσεις να κάνεις», όπως έχει πει κι ο αγαπημένος σε όλους μας Γουώλτ Ντίσνεϋ…

                                   

                                                                                  Ας ξεκινήσουμε λοιπόν!!!

Πώς θα βγούμε από την «κοιλάδα του θανάτου» της εκπαίδευσης;

Δουλεύω στο γραφείο μου και απ’ το παράθυρό μου βλέπω τα δέντρα, τις στέγες των αντικρινών σπιτιών, όλα μες στ’ άσπρα. 

Τα σχολεία δεν έχουν ανοίξει μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων λόγω του… Τηλέμαχου (όχι του Ομηρικού, του μετεωρολογικού...).

Και θυμάμαι  ένα πρωί, όταν ήμασταν παιδιά εγώ κι η αδερφή μου, που βγήκαμε στον κήπο και παίζαμε με το χιόνι που έπεσε απρόσμενα τη νύχτα και μ’ όλη τη σοφή σιωπή του κάλυψε τα πάντα. Το πρωί, λαμποκοπούσε ολόλευκη και εξαγνισμένη η μικρή μας πόλη, τα σχολεία είχαν κλείσει, και τα παιδιά,  διπλά ευτυχισμένα, έφτιαχναν χιονάνθρωπους...

Σκέφτομαι ότι πάντα τα παιδιά νιώθουν την ίδια χαρά όταν δεν έχουν σχολείο, αφού γλιτώνουν από την πίεση και ξεφεύγουν από την… εύφορη κοιλάδα της ανίας και της ρουτίνας του σχολείου…

Θυμάμαι  τον αγαπημένο μου Sir Ken Robinson (συγγραφέα και σύμβουλο σε θέματα εκπαίδευσης, σας τον έχω ξανασυστήσει…) και την ομιλία που είχα παρακολουθήσει στο διαδίκτυο (TED Talks Education, Ideas worth spreading),

«Πώς να δραπετεύσουμε απ' την κοιλάδα του θανάτου της εκπαίδευσης».                                             

Ο Sir Ken Robinson παρουσιάζει 3 αρχές, σημαντικές για την πρόοδο του ανθρώπινου μυαλού, και περιγράφει πώς η τρέχουσα εκπαίδευση δουλεύει εναντίον τους. Στην  ανατρεπτική ομιλία του, μας λέει πώς να βγούμε από την εκπαιδευτική «Κοιλάδα του Θανάτου» που τώρα αντιμετωπίζουμε και πώς να γαλουχήσουμε τις νεότερες γενιές μέσα σ' ένα κλίμα δυνατοτήτων.

Όπως λέει λοιπόν και ο Sir Robinson, τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο αλλά έχουν αποκοπεί από αυτό, δεν το απολαμβάνουν, δεν έχουν κανένα πραγματικό όφελος απ’ αυτό.  Υπάρχουν βέβαια πρωτοβουλίες που προσπαθούν να βελτιώσουν την εκπαίδευση,  όλα όμως φαίνεται να βαίνουν προς τη λάθος κατεύθυνση.

Συνεχίζει λέγοντας πως υπάρχουν τρεις αρχές πάνω στις οποίες ακμάζει η ανθρώπινη ζωή, αλλά αντικρούονται από την κουλτούρα της εκπαίδευσης κάτω από την οποία οι περισσότεροι δάσκαλοι πρέπει να εργάζονται και οι περισσότεροι μαθητές πρέπει να υπομένουν.

Παραθέτω αποσπάσματα:

« Η πρώτη αρχή είναι αυτή:
Τα ανθρώπινα όντα είναι διαφορετικά και ποικιλόμορφα από τη φύση τους. 

(Όσοι είναι γονείς και  έχουν 2 ή περισσότερα παιδιά, διαπιστώνουν  πως είναι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους...) 

Η εκπαίδευση  όμως βασίζεται στην ομοιομορφία, όχι στη διαφορετικότητα. 

Αυτό που τα σχολεία ενθαρρύνονται να κάνουν, είναι να βρουν τι μπορούν να επιτύχουν τα παιδιά μέσα σε ένα στενό φάσμα επιτευγμάτων. Ένα από τα αποτελέσματα του εκπαιδευτικού συστήματος  είναι η προσήλωση στους τομείς των Θετικών Επιστημών και της Τεχνολογίας που, αναμφίβολα, είναι πολύ σημαντικοί.  Δεν σκοπεύω να επιχειρηματολογήσω εναντίον αυτών, λέει ο Robinson. Αντιθέτως, είναι αναγκαίοι κλάδοι, αλλά δεν είναι επαρκείς. Η αληθινή εκπαίδευση οφείλει να δώσει ίση βαρύτητα στις τέχνες, τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τη φυσική αγωγή. Κι αυτό όχι Τέλος φόρμεπειδή οι ενασχολήσεις αυτές βελτιώνουν τους βαθμούς των μαθηματικών. Είναι σημαντικές επειδή μιλούν σε κομμάτια της ύπαρξης των παιδιών που μένουν, κατά τα άλλα, ανέγγιχτα».

Συνεχίζοντας, κάνει λόγο για το ότι όλο και περισσότερα παιδιά πλέον διαγιγνώσκονται με διάφορες «παθήσεις» κάτω από τον ευρύ τίτλο της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής (ΔΕΠΥ). Και σχολιάζει:  «Δεν λέω πως δεν υπάρχει αυτό.  Απλά δεν πιστεύω πως είναι τέτοια επιδημία. Αν βάλετε τα παιδιά να κάθονται με τις ώρες, και να κάνουν χαμηλής ποιότητας γραφειοκρατική εργασία, μην εκπλαγείτε αν αρχίσουν να νευριάζουν. Τα παιδιά στη πλειοψηφία τους δεν πάσχουν από κάποια παιδική πάθηση. Πάσχουν από παιδική ηλικία. (!) Τα παιδιά ευημερούν καλύτερα σε ένα ευρύ πρόγραμμα σπουδών που αγκαλιάζει τα διάφορα ταλέντα τους, κι όχι ένα μικρό μέρος τους».  

[…] «Η δεύτερη αρχή που ωθεί την ανθρώπινη ζωή ν' ακμάζει είναι η περιέργεια. 

Αν μπορείτε ν' ανάψετε τη σπίθα της περιέργειας σε ένα παιδί, πολύ συχνά μαθαίνει χωρίς καμία περαιτέρω βοήθεια. Τα παιδιά είναι μαθητές εκ φύσεως. Είναι πραγματικό επίτευγμα να σβήσεις αυτήν την ικανότητα, ή να την καταπνίξεις... Η περιέργεια είναι η κινητήρια δύναμη της επιτυχίας.

Τώρα, ο λόγος που το λέω αυτό είναι ότι, ένα απ' τα αποτελέσματα της σημερινής κουλτούρας, αν μπορώ να το πω έτσι, είναι ο απο-επαγγελματισμός των δασκάλων.  Δεν υπάρχει σύστημα στον κόσμο ή σχολείο στη χώρα που να είναι καλύτερο από τους δασκάλους του. Οι δάσκαλοι είναι η ψυχή της επιτυχίας των σχολείων.

Αλλά η διδασκαλία είναι μια δημιουργική διαδικασία. Η διδασκαλία, όταν είναι κατάλληλα σχεδιασμένη, δεν είναι ένα σύστημα χορήγησης. Δεν είσαι εκεί μόνο για να μεταλαμπαδεύεις αφομοιωμένη πληροφορία. Οι σπουδαίοι δάσκαλοι το κάνουν αυτό, αλλά αυτό που επίσης κάνουν είναι να καθοδηγούν, να ερεθίζουν, να προκαλούν, να κινούν την προσοχή.

[…] Βλέπετε, στο τέλος, η εκπαίδευση αφορά τη μάθηση. Εάν δεν μαθαίνεις κάτι, δεν υπάρχει εκπαίδευση. Οι άνθρωποι μπορούν να μιλούν ατέλειωτες ώρες για την εκπαίδευση, χωρίς ποτέ να μιλήσουν για τη μάθηση. Το όλο νόημα της εκπαίδευσης είναι να καταφέρεις να μάθουν οι άνθρωποι. Μπορεί να ασχολείσαι με μια ασχολία αλλά να μην επιτυγχάνεις κάτι… […]

Μπορεί να καταπιάνεσαι με τη διδασκαλία, αλλά να μην την ολοκληρώνεις. Ο ρόλος του δασκάλου είναι να διευκολύνει τη μάθηση. Αυτό είναι όλο. Μέρος του προβλήματος είναι, νομίζω, πως η κυρίαρχη κουλτούρα της εκπαίδευσης, έχει επικεντρωθεί όχι στη διδασκαλία και τη μάθηση, αλλά στην εξέταση. Η εξέταση είναι σημαντική. Οι τυποποιημένες εξετάσεις, έχουν κι αυτές τη θέση τους. Δεν μπορούν όμως να είναι η κυρίαρχη κουλτούρα της εκπαίδευσης. Θα έπρεπε να είναι διαγνωστικές. Να βοηθούν.

Όλα αυτά όμως θα έπρεπε να υποστηρίζουν τη μάθηση, όχι να την καταστέλλουν, όπως γίνεται πολύ συχνά. Έτσι, στη θέση της περιέργειας, αυτό που έχουμε, είναι μια κουλτούρα συμμόρφωσης. Τα παιδιά μας και οι δάσκαλοι ενθαρρύνονται ν' ακολουθούν αλγόριθμους ρουτίνας αντί να διεγείρουν αυτή τη δύναμη της φαντασίας και της περιέργειας».

Πόσο ταυτίζομαι!!!! Κι ας επαναλαμβάνονται κάποια πράγματα, ίσως έτσι να αποτυπωθούν εντέλει...

Σας αποχαιρετώ με τα λόγια του ποιητή:

Κι αν χιονίζει στο πνεύμα

κι αν κρυώνουν οι μεγάλες ιδέες
ο κόσμος πρέπει να προχωρήσει...  
                                           (Νίκος Καρούζος)

(Η τρίτη αρχή κατά Robinson, λόγω τού ότι χρήζει μεγάλης ανάλυσης, θα ακολουθήσει στο επόμενο άρθρο…)